De biomassacentrale: alles wat je altijd al wilde weten

Is een biomassacentrale een goede bron voor een duurzaam warmtenet? Het NIWT zet de voordelen, nadelen en dilemma’s van de inzet een biomassacentrale voor de warmtetransitie op een rij.

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat de CO₂-uitstoot van de gebouwde omgeving in 2050 tot nul is teruggebracht en de warmtevoorziening dan aardgasvrij is. In de route daarnaar toe zijn volgens experts zoals het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) allerlei fossielvrije, hernieuwbare energiebronnen nodig. In de warmtetransitie wordt daarom naast onder meer wind- en zonne-energie en geothermie ook ingezet op het gebruik van een biomassacentrale.

De cijfers en feiten over biomassa

Bij biomassa denken we doorgaans aan hout, maar ook andere plantaardige materialen en dierlijke stoffen behoren ertoe. Denk aan gft-afval, oud papier, wol en mest. Het hout dat wordt verstookt in Nederlandse kachels, bioketels en biomassacentrales betreft voor een groot deel (zo’n veertig procent) reststromen uit de bosbouw, de landbouw en het landschapsbeheer in ons land. Het andere deel is afkomstig uit duurzaam gecertificeerde productiebossen in onder andere de Verenigde Staten en Europa.

In 2020 is biomassa volgens het CBS de meest gebruikte hernieuwbare energiebron in Nederland. Ruim de helft daarvan wordt ingezet voor verwarming van woningen en andere gebouwen. De afgelopen jaren is er steeds meer maatschappelijke en politieke discussie ontstaan over de duurzaamheid van biomassa en de wenselijkheid van biomassacentrales als bron voor lokale warmtenetten. 

Tegenstanders maken zich zorgen over onder andere de vernietiging van oerbossen en de gezondheidsrisico’s van houtstook. Voorstanders zien biomassa, mits aan een aantal duurzaamheidscriteria wordt voldaan, als onmisbare transitiebrandstof: een verantwoord onderdeel van de overstap naar een aardgasvrije warmtevoorziening, die wordt uitgefaseerd naarmate andere bronnen – zoals geothermie, aquathermie en waterstof – op grotere schaal praktisch toepasbaar worden.

De voordelen van biomassa

• Hernieuwbaarheid. Planten en bomen die worden gebruikt voor biomassa zijn afkomstig van locaties waar nieuwe gewassen aangroeien. Biomassa is daarmee een hernieuwbaar product dat, in tegenstelling tot bijvoorbeeld aardgas, in principe nooit opraakt.
• Klimaatneutraliteit. Bij de verbranding van biomassa komt CO₂ vrij, maar planten en bossen die verder groeien nemen weer CO₂ op.
• Effectiviteit. Biomassacentrales leveren warmte op een hoge temperatuur, die direct toepasbaar is voor warmtenetten die geschikt zijn voor matig tot slecht geïsoleerde woningen.
• Betrouwbaarheid. Biomassa is een betrouwbare bron voor een warmtenet, omdat de installaties altijd kunnen draaien, ongeacht de weersomstandigheden die van invloed zijn op de beschikbaarheid van zon- en windenergie.
• Goede voorbeelden. Er zijn volgens het ECW diverse goede voorbeelden van duurzame warmtenetten die gebruik maken van biomassacentrales.

De nadelen van biomassa

• Klimaateffecten. De CO₂-uitstoot van de productie en winning van biomassa is mogelijk niet volledig te compenseren door de afvang die plaatsvindt dankzij de nieuwe aangroei. Ook zouden biomassa gestookte ketels stikstof en fijnstof produceren.
• Natuurschade. Houtoogst veroorzaakt mogelijk natuurschade, zoals de vernietiging van bossen en het verlies van biodiversiteit.
• Duurzaamheid. Er zijn zorgen over de naleving van de Nederlandse duurzaamheidsregels voor hout dat wordt gebruikt voor biomassa. Er zijn bijvoorbeeld signalen dat er, ondanks certificeringen, toch oerbos terecht komt in biomassacentrales.
• Noodzaak. Critici betwijfelen of biomassa noodzakelijk is om onze energievoorziening te verduurzamen, en pleiten voor meer focus op duurzamere alternatieven en op isolatie en andere energiebesparende maatregelen.
• Circulariteit. Het gebruik van hout(afval) voor onze warmtevoorziening is een laagwaardige manier van hergebruik. In het licht van de transitie naar een circulaire economie zou een hoogwaardige toepassing van biomassa meer voor de hand liggen, bijvoorbeeld als grondstof voor bouwmaterialen.

De toekomst van biomassa in de warmtetransitie

In Nederland maken we nog altijd relatief weinig gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Maar het aandeel van hernieuwbare energie, dat in 2022 zo’n tien procent uitmaakt van ons totale primaire energieverbruik, is de afgelopen vijf jaar wel verdubbeld. Dat is vooral te danken aan de groeiende inzet van biomassa en windenergie. 

De verwachting is dat de toepassing van biomassa voor de Nederlandse energietransitie de komende jaren aanhoudt. Na 2030 zou de situatie kunnen veranderen, als er dan meer zon- en windenergie wordt opgewekt. In de warmtetransitie speelt biomassa dan waarschijnlijk nog altijd een belangrijke rol, met name als gevolg van de groeiende inzet van afvalverbrandingsinstallaties en biomassaketels. 

Deze toekomst is echter nog zeer onzeker. Zo zijn er signalen dat overheidssubsidies voor biomassa worden afgeschaft. Daarnaast is het mogelijk dat de vraag naar biomassa vermindert naarmate alternatieven zoals aardwarmte en waterstof een opmars doormaken. Daar komt bij dat het maatschappelijke draagvlak voor biomassa verre van vanzelfsprekend is. En draagvlak is uiteindelijk een essentiële factor om de warmtetransitie te laten slagen, toch? 

Rondleiding biomassacentrale Zaandam

Meer weten over de issues en dilemma’s rond het gebruik van biomassa voor warmtenetten? Het NIWT organiseert op woensdag 9 maart 2022 samen met kennispartner Bioforte een rondleiding door de biomassacentrale die is gekoppeld aan het warmtenet van Zaanstad. Lees hier alle informatie over het event en meld je direct aan.

De vraag welke warmtebron de juiste oplossing is voor de lokale warmtetransitie komt uitgebreid aan bod in de opleidingen en cursussen van het NIWT. Bijvoorbeeld in de opleiding Professional in de warmtetransitie en in de cursus Ontwikkelen van warmtenetten.