Warmtenetten ontwikkelen: de mogelijkheden, uitdagingen en stappen
(Beeld DNWG/Enduris)
Warmtenetten leveren een belangrijke bijdrage aan de overgang naar aardgasvrij wonen. Wat komt er allemaal kijken bij de ontwikkeling en aanleg van een warmtenet? Ludo de Haan van het NIWT vertelt over de succesfactoren voor professionals die de ontwikkeling van warmtenetten verder willen brengen.
Om de doelstellingen van het Nederlandse Klimaatakkoord te halen, is het nodig dat in 2030 ongeveer 1,5 miljoen bestaande woningen zijn verduurzaamd en daardoor minder CO2 uitstoten. De warmtesector ziet de aanleg van warmtenetten als een belangrijke route naar de klimaatneutrale gebouwde omgeving die uiteindelijk in 2050 moet zijn gerealiseerd. Momenteel zijn zo’n 450.000 woningen in Nederland aangesloten op een warmtenet. Volgens het Warmtepact, een samenwerking tussen Natuur & Milieu, de Natuur- en Milieufederaties en vijf Nederlandse warmtebedrijven, is de opgave nu om nieuwe netten aan te leggen, bestaande netwerken uit te breiden en de bronnen te verduurzamen. Het Warmtepact werkt toe naar 1,2 miljoen aansluitingen op een warmtenet in 2030.
Hoe werkt een duurzaam warmtenet als onderdeel van de lokale warmtetransitie?
“Een warmtenet is altijd een middel, geen doel op zich”, benadrukt Ludo de Haan, directeur van het Nederlands Instituut voor de Warmtetransitie (NIWT). Ludo verzorgt enkele modules in de opleiding en cursussen van het NIWT en is al jarenlang actief in de warmtetransitie. Zo werkte hij bij netbeheerder Alliander, warmtebedrijf Stadsverwarming Purmerend en energiebedrijf Engie. “In de zoektocht naar een alternatief voor aardgas voor warm water in woningen kunnen verschillende bronnen een oplossing bieden, die stapsgewijs worden verbonden met de diverse wijken in een gemeente of provincie. Een aardgasvrije oplossing is dan ook in eerste instantie een uitwerking van de mogelijkheden van lokale bronnen, en een duurzaam warmtenet legt vervolgens de basis voor een onderlinge koppeling van de beschikbare lokale bronnen met de afnemers.”
Warmtenetten maken het mogelijk om de lokale warmtetransitie aan te pakken. Ludo licht toe: “Om te komen tot een duurzaam warmtenet voor een specifieke wijk, is er naast de inzet van duurzame bronnen ook aandacht nodig voor de isolatie van het vastgoed om de warmtevraag te beperken. Dat betekent bijvoorbeeld dat woningeigenaren worden gestimuleerd om isolatiemaatregelen te nemen en dat woningcorporaties worden ondersteund bij de verduurzaming van de vastgoedportefeuille.”
Hoe werkt een warmtenet als duurzame oplossing die klaar is voor de toekomst?
In 2020 ligt de gemiddelde CO2-uitstoot van warmtenetten in Nederland bijna de helft lager dan de uitstoot van een cv-ketel op aardgas, zo blijkt uit het Warmtenet Trendrapport 2021. De warmtesector verwacht dat de verdere groei van duurzame warmtebronnen leidt tot een gemiddelde CO2-reductie van zeventig procent in 2030. Daarmee zijn duurzame warmtenetten een significant onderdeel van toekomstbestendige oplossingen voor de energietransitie.
De ontwikkeling van een warmtenet bestaat uit een gefaseerde aanpak met een lange doorlooptijd, zegt Ludo, die in de NIWT-cursus “Ontwikkelen van warmtenetten” zijn kennis deelt over onder meer de toekomstige Warmtewet, de actuele marktmodellen en de governance voor warmteprojecten. De vraag “hoe werkt een warmtenet ontwikkelen in de praktijk?” staat centraal. “Welke bronnen zijn er lokaal beschikbaar? Wat is de warmtevraag van de gebouwde omgeving? Welke stakeholders zijn er nodig om de ontwikkeling van een collectieve oplossing op te starten? Welke partnerships zijn er mogelijk om tot een sluitende businesscase te komen? Hoe gaan we om met de onrendabele top: zijn er subsidies mogelijk, of zijn er partijen die een deel van het risico gaan dragen? Pas als de antwoorden op al deze vragen voldoende zijn uitgewerkt, gaat de realisatiefase van start.”
De stapsgewijze aanpak heeft als voordeel dat in de ontwikkeling van warmtenetten steeds rekening wordt gehouden met innovaties. “De verwachting is bijvoorbeeld dat warmtepompen in de nabije toekomst geschikt zijn voor woningen met een vraag naar hogetemperatuurwarmte. Daarmee kan bijvoorbeeld de inzet van onder meer biomassa worden uitgefaseerd.” De warmtesector investeert ondertussen al in onderzoeken en pilots om duurzame bronnen zoals geothermie en aquathermie toe te passen.
Welke stappen zijn essentieel voor de ontwikkeling van een warmtenet?
Nu gemeenten werken aan de invulling van wijkuitvoeringsplannen, worden initiatieven voor lokale warmtenetten steeds concreter. Toch duurt het al snel zo’n vijf tot tien jaar voordat de ideevorming uitmondt in projectrealisatie. Ludo: “De techniek achter een warmtenet is bewezen effectief. Maar er komen zó veel meer aspecten bij de aanleg kijken: de onderzoeken naar de warmtebronnen en -vraag, het stakeholdermanagement, de financiering, de businesscase… En vergeet vooral ook niet het maatschappelijke draagvlak en de samenwerking met alle betrokken partijen. Wie is de juiste marktpartij om de ontwikkeling, realisatie en exploitatie te verkennen? Hoe komen we in samenwerking met ontwikkelpartners tot een oplossing die duurzaam, betrouwbaar én betaalbaar is?”
Een cruciale stap in de ontwikkeling van een warmtenet heeft te maken met de inzet van de expertise van partners. “In tenders en aanbestedingen wordt nogal eens strikt voorgeschreven wat er van marktpartijen wordt gevraagd”, signaleert Ludo. “Maar je maakt beter gebruik van de expertise van je partners als je de parameters en kaders schetst waaraan aanbiedingen moeten voldoen. Op basis van de ingediende plannen kan je dan concreet aan de slag met een integrale business case waarin de kosten van alle partners worden meegenomen.”
Het goede gesprek als succesfactor
De warmtetransitie is een relatief nieuw thema, en de ontwikkeling van nieuwe warmtenetten is nog vaak het domein van business developers. Maar ook andere professionals krijgen er in toenemende mate mee te maken. Ludo: “Dat roept nieuwe vragen op over bijvoorbeeld de optimale samenwerking. Welke disciplines zijn aangehaakt? Wie doet wat? Is er intern draagvlak?”
De vraagstukken maken duidelijk dat professionals voor een succesvolle aanpak van warmtenetten niet alleen inhoudelijke kennis nodig hebben, maar ook praktische vaardigheden. “Hoe houd je overzicht over alle complexe ontwikkelingen? Hoe krijg je mensen mee? Hoe breng je een overtuigend verhaal? Hoe inspireer je collega’s en partners?” Uiteindelijk is het goede gesprek volgens Ludo een essentiële succesfactor. “Als je de belangen van de diverse betrokkenen op tafel legt, kan je samen werken aan een oplossing die íedereen verder brengt: de gemeente, de woningcorporatie, de energieleverancier, de netbeheerder en – natuurlijk – de bewoners voor wie je het uiteindelijk allemaal doet.”
Met de driedaagse NIWT-cursus Ontwikkelen van warmtenetten krijgt je als professional inzicht in alle aspecten van het vraagstuk. Samen met vakgenoten leer je de ontwikkeling van een lokaal warmtenet te doorgronden vanuit verschillende perspectieven. Van het technische ontwerp tot de business case.