De Transitievisie Warmte is ingediend, en nu? Hoe komen gemeenten van strategie naar uitvoering? Het NIWT zet de next steps voor gemeenteambtenaren op een rij.

In heel Nederland staan gemeenten in de startblokken om de lokale Transitievisie Warmte uit te werken naar praktische plannen voor specifieke wijken. Een spannende nieuwe fase in de route naar aardgasvrije wijken. Het goede nieuws: er zijn allerlei inzichten, instrumenten en inspirerende voorbeelden om de Transitievisie Warmte uit te werken tot Wijkuitvoeringsplannen. Het NIWT, het onafhankelijke kennis- en opleidingsinstituut voor de warmtetransitie, zet de 3 aanvliegroutes op een rij die we veel tegenkomen vanuit ons netwerk.

Een leidraad Transitievisie Warmte

De laatste jaren is er veel energie gestoken in de ontwikkeling van een gedragen Transitievisie Warmte. Gemeenten hebben hierbij vaak gebruik gemaakt van de leidraad transitievisie warmte van het Expertisecentrum Warmte (ECW). Deze leidraad transitievisie warmte is een hulpmiddel om als gemeente in samenspraak met lokale stakeholders, zoals woningcorporaties en netbeheerders, de strategische opties te verkennen om wijken aardgasvrij te maken – en om het tijdpad te schetsen dat daarvoor nodig is.

De vervolgstap is nu het opstellen van Wijkuitvoeringsplannen voor de wijken die als eerste aardgasvrij worden gemaakt. Daarin wordt de visie uit de transitievisie warmte uitgewerkt tot een concreet plan van aanpak en gaan op zoek naar de antwoorden op complexe vragen. Wat is de beste oplossing voor de buurt? Welke technische en financiële aandachtspunten zijn er? Hoe betrekken we bewoners bij de planvorming?

Om gemeenten te helpen om onderbouwde keuzes te maken biedt ECW nu de strategiefactsheets. Ook de antwoorden op veelgestelde vragen van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) geven inzichten om tot een plan van aanpak te komen. Het afwegingskader van het PAW geeft praktische handvatten om als gemeente invulling te geven aan de gewenste regierol. Het motto is duidelijk: de transitie is van ons allemaal en er zijn steeds meer gidsen om professionals daarbij te ondersteunen.

Data als houvast bij een plan van aanpak Transitievisie Warmte

De startanalyses die zijn uitgevoerd om de Transitievisies Warmte op te stellen, maken het al duidelijk: cijfers en feiten zijn onmisbaar om alle complexe afwegingen te maken. Met slimme tooling komt in de vervolgfase voor een plan van aanpak transitievisie warmte ook steeds de juiste informatie in beeld.

Zo helpt de rekentool van het PAW om een businesscase op te stellen voor het aardgasvrij maken van bestaande wijken. De warmteprofielentool van de WarmteTransitieMakers geeft – visueel – inzicht in de toekomstige warmtevraag én de optimale koppeling tussen duurzame warmtebronnen en specifieke buurten en wijken. In het Nationaal Warmtenet Trendrapport zijn landelijke cijfers te vinden over onder andere de warmtesector, de duurzaamheid en betrouwbaarheid van de huidige warmtenetten, en de vernieuwende ontwikkelingen die ons nog te wachten staan. Het meest recente rapport signaleert onder andere een opmars van smart grids en een groei in de actieve betrokkenheid van bewoners bij collectieve warmte-initiatieven. Met dergelijke inzichten komen we verder voor een concreet plan van aanpak Transitievisie Warmte.

Wegwijzers voor en uit de praktijk

Leren doen we samen. Dat is een belangrijk uitgangspunt van het werk van het NIWT. Ook gemeenten kennen als geen ander de kracht van kennisdeling. Op een onontgonnen terrein zoals de warmtetransitie is er veel te leren van de koplopers uit de praktijk. Dat gebeurt via de PAW-proeftuinen, maar ook via onder andere het ECW, het collectief WarmingUP en Stichting Warmtenetwerk.

Stichting Warmtenetwerk deelt bijvoorbeeld in de online wegwijzer voor warmtenetten uiteenlopende praktijkvoorbeelden die gemeenten (en trouwens ook woningcorporaties) verder helpen in de zoektocht naar duurzame warmte-oplossingen die klaar zijn voor de toekomst. Een aardgasvrije warmtevoorziening vraagt immers vandaag om actie, maar slaagt alleen als de oplossing ook echt aansluit bij de wereld van morgen.

In de NIWT-cursus “Van Warmtevisie naar Wijkuitvoeringsplan” gaan de deelnemers aan de slag met een eigen wijkuitvoeringsplan. De docenten geven concrete handvatten voor de procesmatige aanpak, delen de learnings van koplopers en lichten de actuele tools toe. Daarnaast staat er intervisie op het programma, die in het teken staat van de praktijkervaringen en casuïstiek van de deelnemers.

De tweedaagse cursus “Warmtetransitie voor ambtenaren” is speciaal ontwikkeld voor professionals in de publieke sector. In het programma staat de uitwerking van concrete plannen centraal, en worden diverse best practices en tools uitgelicht.

De Nederlandse warmtetransitie is in volle gang. Steeds meer professionals uit allerlei sectoren krijgen te maken met deze overgang naar aardgasvrij verwarmen. Maar wat is nu de status van deze transitie? En hoe gaan we volgende stappen zetten? Het NIWT beantwoordt de vragen die we uit de praktijk het meeste horen.

Wil jij alle ins & outs van de opgave snel leren kennen? Kijk dan eens bij de cursus “Introductie in de warmtetransitie”

1. Hoe verhoudt de warmtetransitie zich tot de energietransitie?

De doelen voor de energietransitie zijn vastgelegd in het Nederlandse klimaatakkoord. De ambitie is om de CO2-uitstoot in 5 sectoren (mobiliteit, industrie, elektriciteit, landbouw en de gebouwde omgeving) de komende jaren fors terug te dringen. Het gaat om een totale reductie van 49% in 2030 en 95% in 2050 (ten opzichte van 1990).

Om deze doelen te kunnen behalen, moeten we de gebouwde omgeving klimaatneutraal maken. Deze warmtetransitie houdt in dat we overstappen op duurzame bronnen, dus zonder CO2-uitstoot, om woningen en andere gebouwen te verwarmen en koelen. Momenteel is zo’n 95% van alle Nederlandse huishoudens aangesloten op het aardgas. Woningen zijn daarmee verantwoordelijk voor 11% van de totale uitstoot van broeikasgassen in Nederland. De warmtetransitie levert dus een belangrijke bijdrage aan de gehele energietransitie.

In de dertig Nederlandse regio’s zijn inmiddels Regionale Energiestrategieën (RES’en) opgesteld, die onder andere de opties voor de warmtetransitie beschrijven. De RES geeft input voor de Transitievisie Warmte, waarin de gemeente de route naar aardgasvrije wijken schetst. De nationale energietransitie krijgt hiermee een praktische doorvertaling naar de lokale warmtetransitie.

2. Wat maakt de warmtetransitie zo complex?

De uitvoering van Transitievisie Warmte gebeurt onder regie van de gemeente. Maar ook onder meer provincies, waterschappen, netbeheerders, projectontwikkelaars, woningcorporaties, energieproducenten, maatschappelijke organisaties en burgers spelen een rol in de overgang naar een duurzame gebouwde omgeving. De afstemming tussen alle partijen is een voorwaarde om tot de juiste lokale warmte-oplossingen te komen.

De actuele vraagstukken in de warmtetransitie zijn veelal multidisciplinair van aard, en er liggen geen standaardantwoorden klaar. Zo zijn investeringen in oplossingen voor de lange termijn nodig, terwijl er nog onduidelijkheid is over bijvoorbeeld de succesfactoren voor aardgasvrije wijken. Er spelen ook complexe issues zoals de financiering van collectieve warmtenetten, de optimale samenwerking tussen de verschillende onderdelen van de warmteketen, en lokaal draagvlak voor de overstap naar aardgasvrij wonen. Overheden staan voor de opgave om thema’s zoals betaalbaarheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid in de warmteketen te borgen.

Tegelijkertijd creëren juridische en technische ontwikkelingen nieuwe mogelijkheden én uitdagingen. Zo geeft de nieuwe Warmtewet lokale en regionale overheden naar verwachting meer zeggenschap over de aanleg van een warmtenet. De belofte van de zogenoemde vijfde generatie warmtenetten is dat daarmee slimme energie-uitwisseling tussen verschillende soorten gebouwen mogelijk wordt.

3. Wat is er nu nodig om de warmtetransitie tot een succes te maken?

Gemeenten hebben de afgelopen jaren de Transitievisies Warmte opgesteld, waarin ze aangeven welke wijken als eerste de transitie naar aardgasvrij verwarmen maken en welke duurzame warmtebronnen er lokaal beschikbaar zijn. De vervolgstap is de concrete uitwerking in Wijkuitvoeringsplannen. Draagvlak onder bewoners en ondernemers is hierbij een continu aandachtspunt.

Woningcorporaties hebben afgesproken om in 2022 in totaal 100.000 woningen aardgasvrij te verwarmen. Met het grote aantal woningen in het bezit zijn woningcorporaties in staat om een startmotor te zijn achter de lokale warmtetransitie. Een grote uitdaging ligt in de betaalbaarheid van de aardgasvrije warmtevoorziening.

Een succesvolle aanpak begint volgens ons bij een integrale samenwerking tussen gemeenten, woningcorporaties en de andere spelers in de lokale warmtetransitie – van energiebedrijven en warmtenetwerkbedrijven tot vastgoedeigenaren en energiecoöperaties. Gedreven, deskundige en veelzijdige professionals vervullen hierin een sleutelrol. Door kennis en vaardigheden steeds verder te ontwikkelen, maken de professionals in de warmtetransitie daadwerkelijk het verschil voor de energietransitie van Nederland.

Wij geloven dat de warmtetransitie een succes wordt door professionals met kennis van zaken en het vermogen om de verandering te realiseren. Onze opleidingen en cursussen zijn speciaal ontwikkeld voor professionals uit de verschillende soorten organisaties die betrokken zijn bij de warmtetransitie.

Maak jij ook het verschil voor de duurzame warmte van Nederland? Bekijk ons aanbod opleidingen en incompany programma’s. Neem voor meer informatie gerust contact op met manager opleidingen Christien Reichardt via christien.reichardt@niwt.nl.